BÜTÜN YÖNLERİYLE ZEMAHŞERΠSEMPOZYUMU

İslam düşüncesi, özünü ve ilhamını Kuran-ı Kerim ve onun davetçisi Hz. Peygamberden alan farklı düşünce sistemlerinin oluşturduğu muhteşem bir yapıdır. Bu yapıya dil bilimleri, tarih, tefsir, hadis, fıkıh, kelam ve felsefe gibi birçok disiplin katkı sunmuştur. Bu ilimler farklı yöntemlerle hareket etseler de bu düşünce geleneği içerisinde hakikati ve hakikatin en ideal formda ifadesi olan Kuran-ı Kerim’i daha iyi kavrama amacı taşımaktadır. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi olarak bu amaca hizmet eden ve tefsir geleneğinin kudretli âlimlerinden biri olarak görülen Zemahşerî üzerine bir sempozyum yapma kararı aldık.

Yaşadığı dönemde İslam coğrafyasının önemli bilim ve kültür merkezlerini ziyaret eden; hatta Mekke’de Kâbe’ye komşu olmasından dolayı ‘Cârullah’ lakabıyla anılan, döneminin büyük âlimlerinden dersler alan Zemahşerî çok boyutlu bir âlim olmasına rağmen İslam dünyasında hak ettiği takdiri yeteri kadar görememiştir. Biz bu sempozyumda Zemahşerî’yi kıraat, tefsir, kelam, fıkıh ve felsefe gibi alanları da kapsayacak şekilde bütün yönleriyle ele almayı ve incelemeyi planlamaktayız.

Harizm’de doğan Zemahşerî, Ebûkubeys dağına çıkıp Araplar’a, “atalarınızın dilini gelin benden öğrenin” diyecek kadar Arap dili ve belagatine sahip bir âlimdir. Bu sebeple de ‘Şeyhü’l Arabiyye’ olarak isimlendirilmiştir. Dil ve dil etrafındaki tartışmalara bu kadar hâkim bir kişi olmasına rağmen modern dönemde yapılan dil, gramer ve dil felsefesi ekseninde yapılan tartışmalara neredeyse hiç konu edinilmemiştir.

Hadis, fıkıh ve kelam gibi ilimlere dair geniş bir müktesebata sahip olan ve felsefi tartışmalara giren Zemahşerî kendisinden sonra yazılan tefsirlerde mutlaka referans gösterilmiştir. Bu da şüphesiz onun tefsir ilmindeki otoritesini ve özgünlüğünü göstermektedir. Zemhaşerî aynı zamanda İslam kelamının ilk rasyonalistleri kabul edilen Mutezile mezhebine mensuptur ve ‘Hâtemü’l Mu‘tezile’ olarak anılmıştır. Kelama dair eserler de kaleme almıştır. Gerek tefsirinde gerekse kelam ilmine dair yazdığı eserlerde felsefi tartışmalara da yer vermiştir. Peki, onun yapmış olduğu dirayet tefsirinin, kelamî ve felsefî tartışmaların bugünki anlamı nedir? Aklın egemen olduğu günümüz dünyasında Zemahşerî’yi nasıl anlamak ve yorumlamak gerekir?

Zemahşerî, Mutezilî bir düşünür olmasına rağmen Sünnî ve Şiî alimler de onu yakından takip etmiştir. Tefsirindeki iddiaları ve kelamî yaklaşımlarının bir kısmı beğenilmiş ve benimsenmiş olmasına rağmen bir kısmı da sert eleştirilere tabi tutulmuştur. Bu takdir ve eleştirilerin değeri ve anlamı nedir?

Tüm bu sorular ve tartışmalar bağlamında İslam düşüncesinin yetiştirdiği bu âlimi bütün yönleriyle gün yüzüne çıkarmak, bahsi geçen konular etrafında Zemahşerî’yi hem günümüz araştırmacılarının gündemine almak hem de anlamak istiyoruz. Katkı sunmak isteyen bilim insanlarını bu ilmî şölene bekliyoruz.